|
XII. DE
CANIBVS De armentis ceterisque pecudibus et magistris, per quos quadripedum greges
humana sollertia domi forisque curantur atque observantur, nisi fallor,
satis adcurate disserui. Nunc ut exordio priore sum pollicitus, de mutis
custodibus loquar, quamquam falso canis dicitur mutus custos. Nam quis
hominum clarius aut tanta vociferatione bestiam vel furem praedicat quam
iste latratu, quis famulus amantior domini, quis fidelior comes, quis
custos incorruptior, quis excubitor inveniri potest vigilantior, quis
denique ultor aut vindex constantior? Quare vel in primis hoc animal
mercari tuerique debet agricola, quod et villam et fructus familiamque et
pecora custodit.
[2] Eius autem parandi tuendique triplex ratio est.
Namque unum genus adversus hominum insidias eligitur et id villam quaeque
iuncta sunt villae custodit, at alterum propellendis iniuriis hominum ac
ferarum et id observat domi stabulum, foris pecora pascentia; tertium
venandi gratia conparatur idque non solum nihil agricolam iuvat, sed et
avocat desidemque ab opere suo reddit.
[3] De villatico igitur et
pastorali dicendum est, nam venaticus nihil pertinet ad nostram
professionem. Villae custos eligendus est amplissimi corporis, vasti
latratus canorique, prius ut auditu maleficum, deinde etiam conspectu
terreat et tamen non numquam nec visus quidem horribili fremitu suo fuget
insidiantem.
Sit autem coloris unius, isque magis eligitur albus in
pastorali, niger in villatico, nam varius in neutro est laudabilis. Pastor
album probat, quoniam est ferae dissimilis, magnoque opus interdum
discrimine est in propulsandis lupis sub obscuro mane vel etiam crepusculo,
ne pro bestia canem feriat.
[4] Villaticus, qui hominum maleficiis
opponitur, sive luce clara fur advenit, terribilior niger conspicitur,
sive noctu, ne conspiciatur quidem propter umbrae similitudinem, quam ob
rem tectus tenebris canis tutiorem adcessum habet ad insidiantem. Probatur
quadratus potius quam longus aut brevis, capite tam magno, ut corporis
videatur pars maxima, deiectis et propendentibus auribus, nigris vel
glaucis oculis acri lumine radiantibus, amplo villosoque pectore, latis
armis, cruribus crassis et hirtis, cauda brevi, vestigiorum articulis et
unguibus amplissimis, qui Graece drakes appellantur. Hic erit villatici
status praecipue laudandus.
[5] Mores autem neque mitissimi nec rursus
truces atque crudeles, quod illi furem quoque adulantur, hi etiam
domesticos invadunt. Satis est severos esse nec blandos, ut non numquam
etiam conservos iratius intuantur, semper excandescant in exteros. Maxime
autem debent in custodia vigilantes conspici nec erronei, sed adsidui et
circumspecti magis quam temerarii. Nam illi, nisi quod certum conpererunt,
non indicant, hi vano strepitu et falsa suspicione concitantur.
[6] Haec
idcirco memoranda credidi, quia non natura tantum, sed etiam disciplina
mores facit, ut et, cum emendi potestas fuerit, eius modi probemus et, cum
educabimus domi natos, talibus institutis formemus.
[7] Nec multum refert,
an villatici corporibus graves et parum veloces sint; plus enim comminus
et in gradu quam eminus et in spatioso cursu facere debent. Nam semper
circa septa et intra aedificium consistunt, immo ne longius quidem
recedere debent satisque pulchre funguntur officio, si et advenientem
sagaciter odorantur et latratu conterrent nec patiuntur propius accedere
vel constantius adpropinquantem violenter invadunt. Primum est enim non
adtemptari, secundum est lacessitum fortiter et perseveranter vindicari.
atque haec de domesticis custodibus, illa de pastoralibus.
[8] Pecuarius
canis neque tam strigosus aut pernix debet esse, quam qui dammas cervosque
et velocissima sectantur animalia, nec tam obesus aut gravis quam villae
horreique custos; [9] sed et robustus nihilo minus et aliquatenus promptus
ac strenuus, quoniam et ad rixam pugnamque nec minus ad cursum conparatur,
cum et lupi repellere insidias et raptorem ferum consequi fugientem
praedamque excutere atque auferre debeat. Quare status eius longior
productiorque ad hos casus magis habilis est quam brevis aut etiam
quadratus, quoniam, ut dixi, non numquam necessitas exigit celeritate
bestiam consectandi. Ceteri artus similes membris villatici canis aeque
probantur.
[10] Cibaria fere eadem sunt utrique generi praebenda. Nam si
tam laxa rura sunt, ut sustineant pecorum greges, omnis sine discrimine
hordeacea farina cum sero commode pascit. Sin autem surculo consitus ager
sine pascuo est, farreo vel triticeo pane satiandi sunt, admixto tamen
liquore coctae fabae, sed tepido, nam fervens rabiem creat.
[11] Huic
quadripedi neque feminae neque mari nisi post annum permittenda venus est,
quae si teneris conceditur, carpit et corpus et vires animosque degenerat.
Primus effetae partus amovendus est, quoniam tiruncula nec recte nutrit et
educatio totius habitus aufert incrementum. Mares iuveniliter usque in
annos decem progenerant, post id tempus ineundis feminis non videntur
habiles, quoniam seniorum pigra suboles existit. Feminae concipiunt usque
in annos novem nec sunt utiles post decimum.
[12] Catulos sex mensibus
primis, dum corroborentur, emitti non oportet nisi ad matrem lusus ac
lasciviae causa. Postea catenis per diem continendi et noctibus solvendi,
nec umquam eos, quorum generosam volumus indolem conservare, patiemur
alienae nutricis uberibus educari, quoniam semper et lac et spiritus
maternus longe magis ingenii atque incrementa corporis auget.
[13] Quod si
et feta lacte deficitur, caprinum maxime conveniet praeberi catulis, dum
fiant mensum quattuor. Nominibus autem non longissimis appellandi sunt,
quo celerius quisque vocatus exaudiat, nec tamen brevioribus quam quae
duabus syllabis enuntiantur, sicuti Graecum est skylax, Latinum Ferox,
Graecum lakon, Latinum Celer, vel femina, ut sunt Graeca spoude, alke,
rome, Latina Lupa, Cerva, Tigris.
[14] Catulorum caudas post diem
quadragensimum, quam sint editi, sic castrare conveniet. Nervus est, qui
per articulos spinae prorepit usque ad ultimam partem caudae; is mordicus
conprehensus et aliquatenus eductus abrumpitur, quo facto neque in
longitudinem cauda foedum capit incrementum, et, ut plurimi pastores
adfirmant, rabies arcetur, letifer morbus huic generi. |
